Uzman sanayi inisiyatifi ve etkin sivil toplum kuruluşu kimliklerini bünyesinde bir araya getiren ve son yıllarda, ülkemizde “İklim krizi ile savaşım” ve “döngüsel ekonomiye geçiş” konularında fikirsel önderlik üstelenen kurumların başında gelen ÇEVKO Vakfı, 31inci kuruluş yıldönümünü uluslararası bir konferans ile kutladı. Ülkemizden ve yurt dışından konuşmacıların yer aldığı “Döngüsel Ekonomiye Geçişte Avrupa Birliği’nde Son Durum, Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu ve Atık Yönetiminde Dijital Çözüm Önerileri” konulu konferans, yoğun bir katılımcı ilgisi çekti. Konferans salonunda fiziksel katılım ve internet üzerinden Türkçe / İngilizce canlı takip alternatifleriyle hibrit yapıda düzenlenen konferansta, Yeşil Nokta Sanayi ve Basın Ödülleri de sahiplerini buldu. Çevre TV üzerinden naklen yayınlanan konferansın moderasyonunu da Çevre TV adına Haber Koordinatörü Orkun Yazgan ile Program Koordinatörü Deniz Şafak üstlendi, eş zamanlı çeviriyi İntegris Çeviri gerçekleştirildi.
ÇEVKO Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı Okyar Yayalar, konferansın açılış konuşmasında şunları söyledi: “ÇEVKO Vakfı, 31 yıl önce Türkiye’de Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu’nu (GÜS) benimseyen şirketlerce kuruldu. Bu süre içerisinde, toplumda geri dönüşüm kültürünün oluşması için eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları, kamu otoritesiyle yasal alt yapı için iş birliği, belediyeler ve lisanslı toplama ayrıma tesisleriyle birlikte ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanarak geri dönüşümü için çalışmalar gerçekleştirdik. Son yıllarda “İklim krizi ile savaşım” ve “döngüsel ekonomiye geçiş” konularında fikirsel önderliğe odaklanıyoruz. Türkiye’de yerleştirmeye çalıştığımız geri dönüşüm kavramının önemi, bugün daha çok artmış bulunuyor. Son 5 yıl içerisinde Avrupa genelinde döngüsel ekonomiye geçiş paralelinde Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu’nun yaygınlaşmasına karşın, ülkemizde bu konunun terk edildiğine tanık olmaktayız. Bu konuyu derinlemesine incelemek ve ülkemiz açısından faydalı öneriler ortaya çıkarmak için düzenlendiğimiz konferansımızın verimli geçmesini diliyorum.”
Konuşmasında konferans içeriği hakkında genel bilgiler de aktaran ÇEVKO Vakfı Genel Sekreteri Mete İmer, “ÇEVKO Vakfı’nın bugüne dek olan yolculuğunda Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu’nun (GÜS) simgesi olan Yeşil Nokta’yı benimsemesi, bu simgeyi kullanan örgütlerin oluşturduğu PRO Europe’a ve ardından EXPRA kurucuları arasında yer alması ve son olarak da Global Compact üyesi olması, dünyadaki gelişmeleri yakından izleyip paydaşlarımızla paylaşma misyonumuzdan kaynaklanmıştır. 2017 yılında düzenlediğimiz, Türkiye’nin belki de ilk döngüsel ekonomi kongresinde, ülkemizin döngüsel ekonomiye geçişi için bir plan hazırlanması çağrısında bulunuldu. Paris İklim Anlaşması’nın kabulü sonrasında, bu anlaşmanın parlamentomuzdan geçirilmesi yönündeki çağrılarımız, AB Yeşil Mutabakatı’nın yayımlanmasıyla hız kazandı. Bugün memnuniyetle görüyoruz ki Türkiye, Paris İklim Anlaşması’na taraf olarak 2053 yılında karbon nötr hedefi belirlemiş, iklim yasası ve düzenlemeleri üzerinde çalışmaktadır. 31 yıllık yolculuğumuza çıkarken ortaya koyduğumuz, ülkemizde geri dönüşüm kültürü ve tüketim sonrası atıkları kaynağında ayrı toplama alışkanlığı oluşturma vizyonu ve bu vizyonu GÜS modeliyle geliştirme yönetimi, döngüsel ekonomiye geçişle birlikte bütün dünyada önem kazanmıştır.”
Konferans açılışında konuşan Global Compact Türkiye Yönetim Kurulu Üyesi Servet Yıldırım, “Global Compact, sorumlu şirketlerle birlikte sürdürülebilir kalkınma yolunda somut ve ölçülebilir etki oluşturmayı amaçlamakta ve bunu, iş dünyasının dönüştürücü etkisinin en yüksek olduğu alanlarda şirketleri harekete geçirip, ilerlemeyi ölçerek yapmaktadır. UN Global Compact’in (Birleşmiş Milletler Küresel İlkeler Sözleşmesi) yeni stratejisi, tüm alanlarda kolektifi mümkün kılma hedefini taşıyor. Yerel ihtiyaçları ve kapasiteleri de göz önünde bulundurarak çeşitli araçlar, platformlar ve kaynaklar sunmaktayız” dedi.
EXPRA- Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Oscar Martin, “200 milyon toplam nüfusa sahip 28 ülkede, yılda 18 milyon ton ambalaj atığının geri dönüşümünü sağlıyoruz. Avrupa Birliği’nin iklim ve döngüsellik hedeflerine katkıda bulunuyoruz” dedi.
T.C. Ticaret Bakanlığı AB Tek Pazar ve Yeşil Mutabakatı Dairesi Başkanlığı Ticaret Uzmanı Didem Artunç Ünaltekin, şunları dile getirdi: “Hem iklim değişikliği hem de sanayimizin döngüselliği ve sürdürülebilirliği açısından çok elzem bir konu olan döngüsel ekonomi, günümüzde çok konuşuluyor ve ÇEVKO Vakfı, değerli üyelerinin de katkılarıyla bu konuda üzerine düşeni tam 31 yıldır yerine getiriyor. Yakın bir zamanda, sanayimizin birçok ürününde minimum miktarlarda geri dönüştürülmüş ürün kullanımı gerekecek. Dolayısıyla, bu yeni kullanım biçiminin ve bilincin tüketicilerde tabana yayılması çok önemli. ÇEVKO Vakfı’nın bu anlamda yaptığı, kamu spotları, çocuklara yönelik bilgisayar oyunları ve dergiler gibi çalışmaları çok önemsiyorum ve devam etmesini temenni ediyorum.”
Açılış konuşmalarının ardından, Yeşil Nokta Sanayi ve Basın Ödülleri Töreni’ne geçildi. ÇEVKO Vakfı’nın, Türkiye’deki tek temsilcisi olduğu Yeşil Nokta markası, dünya genelinde Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu modelinin en başarılı uygulama örnekleri arasında gösteriliyor. ÇEVKO Vakfı Yeşil Nokta Sanayi Ödülleri, sanayi kuruluşlarının çevre sürdürülebilirliğine katkılarını teşvik etmeyi amaçlıyor. Yeşil Nokta Basın Ödülleri ise toplumu çevre ve geri dönüşüm konusunda bilinçlendirmeye, bilgilendirmeye yönelik duyarlılık gösteren basın-yayın kuruluşlarına, habercilere ve toplumun takdirini kazanmış kişilere veriliyor.
Konferans programında yer alan panellerin ilki, “Döngüsel Ekonomiye Geçişte Avrupa Birliği’nde Son Durum ve Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu” başlığı ile düzenlendi. Panelin konuşmacıları, EXPRA- Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu Birliği Genel Müdürü Joachim Quoden, EXPRA Kamu ve Kurumsal İletişim Müdürü Monika Romenska, EKO-KOM (Çek Cumhuriyeti) Operasyonlar Direktörü Petr Şikyr ve ÖKO-Pannon (Macaristan) Genel Müdürü Beata Gönci oldu. Joachim Quoden sunumunda Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu’nun tanımı üzerinde durdu; EXPRA’nın Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu ile ilgili 10 altın kural belirlediğini belirtti. Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu’nun atıkların geri kazanımı ile ilgili bir vergi sistemi olmadığının altını çizdi. Sanayi kuruluşlarının bedelini ödeyip sonucunu izleyemediği bir vergi sistemi yerine, kendilerinin kurup kar amacı gütmeyen organizasyonlar vasıtasıyla bütün süreci yönettikleri ve finanse ettikleri bir modeli tercih ettiklerini; bu modelin başarılı ve verimli sonuçlarına Avrupa ve dünyadaki pek çok ülkede tanık olduklarını bildirdi. Avrupa’da Hırvatistan, Macaristan ve maalesef şimdi de Türkiye’nin Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu’nu terk ederek vergi sistemine geçtiğini oysa Avrupa Birliği mevzuatına göre Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu’nun zorunlu olduğunu sözlerine ekledi. EXPRA’dan Monika Romenska AB’de döngüsel ekonomi paketleriyle birlikte atık mevzuatında ortaya çıkan yeni düzenlemeleri ayrıntılarıyla açıkladı. EKO-KOM’dan Petr Şikyr Çekya’nın Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu modelini uygulayan bir ülke olarak ulaştığı başarılı sonuçları ve önerilerini anlattı. ÖKO-Pannon’dan Beata Gönci ise Macaristan’ın on bir yıl önce Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (GÜS) modelini terk ederek vergi sistemine geçtiğini, bu süre zarfında kaynakta ayrı toplamanın desteklenmediğini ve geri dönüşüm oranlarının düştüğünü, bunun sonucunda devletin geri dönüşüm bedellerini kendisinin belirlemeye devam etmekle birlikte bütün atık yönetimini 35 yıllığına tek şirkete ihale ettiğini belirtti. Bu durumun 35 yıl boyunca GÜS uygulamalarına geçilmesini imkansız kılacağından, atık pazarında rekabeti ortadan kaldıracağından, atık sektöründe malların serbest dolaşımını engelleyeceğinden, GÜS ücretlerinin belirlenmesinde şeffaflık ve katılımcılığı yok edeceğinden endişe edildiğini sözlerine ekledi.
“Döngüsel Ekonomiye Geçişte Türkiye’deki Son Durum ve Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu” başlıklı oturumda ise Türkiye’deki döngüsel ekonomiye geçiş ve Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu hakkındaki gelişmeler, kamu otoritesinin bakışı ve koordine etmekte olduğu çalışmalar, ÇEVKO Vakfı’nın yaptıkları ve bundan sonrası için önerileri, ekonomik işletmelerin GÜS hakkındaki değerlendirmeleri ele alındı. T.C. Ticaret Bakanlığı’ndan Didem Artunç Ünaltekin AB Yeşil Mutabakatı, yeni düzenlemeleri, finansman imkanları ve Türkiye’de döngüsel ekonomiye geçiş çalışmaları hakkında bilgi verdi. İlgili paydaşların katılımına açık İhtisas Çalışma Grupları oluşturulduğunu ve bunların içinde Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu’nu ilgilendiren gruplar da bulunduğunu bildirdi.ÇEVKO Vakfı Genel Sekreteri Mete İmer, Türkiye’de Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu modelinin 15 yıl uygulanmasının ardından GEKAP alınmaya başlanmasıyla terk edildiğini; oysa dünyada döngüsel ekonomiye geçişle birlikte Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu’nun daha büyük önem kazandığını örnekler vererek açıkladıktan sonra ÇEVKO Vakfı üyeleri arasında Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu Çalışma Grubu kurduklarını, bu grubun misyonunu ve birlikte geliştirmekte oldukları somut önerileri paylaştı. İmer, sanayinin hammaddesi haline gelmiş olan özellikle tüketim sonrası atıkların yönetimine sanayinin sahip çıkarak sürecin içinde yer alması ve sürece öncülük etmesi gerektiğine vurgu yaptı. Unilever Yönetim Kurulu Üyesi ve Kurumsal İletişim Direktörü Ebru Şenel Erim ÇEVKO Vakfı Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu içinde yer aldıklarını; tüketim sonrası plastik atıklarının toplanarak geri dönüştürülmesi ve raporlanması konusunda ÇEVKO Vakfı ile birlikte gönüllü ve pilot ölçekte projeye başladıklarını ilan etti. Şenel, diğer sorumluluk sahibi şirketleri de bu projeye katılmaya davet etti. CarrefourSa İnsan Kaynakları ve Sürdürülebilirlik Genel Müdür Yardımcısı Bahar Tura ambalajların beyanı, GEKAP, içecek ambalajlarda depozitoya geçiş süreci, Sıfır Atık uygulamaları ve satış poşetlerinin bedeli nedeniyle yaşadıkları sorunları ve çözüm önerilerini dile getirdi. Oturumun son konuşmacısı olan GCA Genel Müdürü Dr. Abdullah Gayret son yıllarda hem GEKAP hem de lojistik sorunlar nedeniyle cam ambalaj atıklarının toplanmasının gerilediğini, döngüsel ekonomiye geçişle birlikte cam geri dönüşüm kapasitesinin geliştirilmesinin ve atıkların ülke içinden toplanmasının önemini işaret etti. İçecek ambalajlarında zorunlu depozitoya geçiş konusunda tereddütleri olduğunu ancak geliştirdikleri Ekomat projesi ile bu konuda farkındalık yaratmaya çalıştıklarını bildirdi.
Konferans programındaki bir sonraki oturum ise “Türkiye’de Atıkların Kaynağında Ayrı Toplanmasında Sanayi Sorumluluğu” başlığı ve yetkilendirilmiş kuruluş olan ilgili STK’ların katılımı ile düzenlendi. Panelin konuşmacıları, AGİD – Aydınlatma Gereçleri İmalatçıları Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Fahir GÖK, PETDER – Petrol Sanayi Derneği Genel Sekreter Yardımcısı Serkan Bereket, TAP – Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği Proje Sorumlusu Hatice Yıldız ve ÇEVKO Vakfı Kamu, Uluslararası İlişkiler ve Projeler Müdürü Alphan Eröztürk oldular. Konuşmacılar kendi sektörleri açısından GEKAP öncesinde ve sonrasında atıkların toplanması durumunu paylaştılar. Madeni yağ ve taşınabilir pil atıklarının GEKAP sonrasında toplanan miktarlarında azalma olduğunu dile getiren yetkililer bu sonuçta kaynaklarının azalmasından dolayı toplamayı yeteri kadar destekleyememelerinin de rolü olduğunu belirttiler. ÇEVKO’dan Alphan Eröztürk ise Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu’nun 2006 yılından beri Çevre Yasası’nda yer aldığını, atıkların toplanmasıyla diğer yükümlülüklerin de ilgili düzenlenmelerde bulunduğunu, ancak uygulamada, verilerin elde edilmesinde ve yayımlanmasında sıkıntılar olduğunu dile getirerek verilerin dijital sistemle elde edilmesinin kontrol ve denetimi hem kolaylaştıracağını, hem de şeffaflaştıracağını söyledi.
Konferans kapsamındaki son oturumun başlığı ise “Döngüsel Ekonomi ve Sıfır Atıkla Uyumlu Dijital Çözüm Önerileri” oldu. Oturumda ÇEVKO Vakfı Proje Uzmanı Fatih Arslan’ın yanı sıra Bucak Belediye Başkan Yardımcısı Doç. Dr. Oğuzhan Erdoğan, Migros Kalite ve Çevre Yönetimi Direktörü Dr. Hülya Günay ve Atkasan Fabrika Müdürü Lütfü Kıpkıp konuşmacı olarak yer aldılar. ÇEVKO tarafından geliştirilen ve sahada uygulanmaya başlanan dijital çözümlerin ele alındığı bu oturumda Bucak Belediyesi’nin, Migros’un ve lisanslı toplama-ayırma tesisi Atkasan’ın ÇEVKO dijital çözümlerini kullanarak elde ettikleri şeffaflık, verimlilik artışı, maliyet azalması, raporlama kolaylığı hakkında ayrıntılı bilgiler paylaşıldı.
Konferansın kapanış konuşmasını, ÇEVKO Vakfı Yürütme Kurulu Başkanı Figan Soykut yaptı. Sanayinin işleyiş dinamiklerini temelden değiştiren döngüsel ekonomide genişletilmiş üretici sorumluluğu konusunun konferans genelinde kapsamlı bir şekilde değerlendirildiğini söyleyen Soykut, “Bu yeni yaklaşım, birçok açıdan büyük fırsatlar ifade ediyor. Avrupa’dan verilen örnekler, bu yaklaşımın öncelikle ulusal bir politika olarak benimsenmesi gerektiğini ve bir ekonomik model olarak yararlarını bize gösterdi. Genişletilmiş üretici sorumluluğunun kazandığı önem ve özellikle Avrupa Birliği’nde bu modeli uygulayan ülkelerin elde ettiği başarılar, bizi bu modeli ülkemizde yeniden değerlendirerek uygulamaya almamız için yüreklendirdi. Öte yandan, atık yönetiminde geliştirilen dijital çözümler ile sanayinin hammaddesi olan atıkların toplanıp değerlendirilmesi artık daha verimli ve daha şeffaf hale geldiğini de görmüş olduk. ÇEVKO Vakfı olarak, “döngüsel ekonomide Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu” yaklaşımının birçok açıdan ülkemiz için yararlı yenilikler getireceği inancındayız. Bu inançla, önümüzdeki dönemde de bu konudaki çalışmalarımıza devam edeceğiz.” dedi.